Amfiteatar

Amfiteatri su tipično rimske građevine velikih dimenzija, elipsaste ili ovalne osnove, sa arenom u središtu i uzdignutim sedištima raspoređenim oko nje. Ovi objekti građeni su za održavanje spektakla, koji je kombinujući uticaje iz Etrurije, Južne Italije i Grčke, u periodu rimske dominacije obuhvatao gladijatorske borbe (munus gladiatorum), borbe između divljih životinja, lov na životinje (venationes), pomorske bitke (naumachiae), egzekucije osuđenika (damnatio ad bestias) i druga nadmetanja.

Prvobitni amfiteatri grade se u južnoj Italiji u doba Republike, da bi se vremenom ovaj tip građevina podizao širom Carstva. Razlikuju se vojni amfiteatri, građeni uz vojna uporišta, i civilni, koji se podižu u okviru naselja. Na osnovu konstrukcije se izdvajaju privremeni i stalni amfiteatri, koji se grade na ravnom terenu ili se oslanjaju na prirodne ili veštačke nasipe.
Viminacijumski amfiteatar nalazi se u severoistočnom uglu grada i udaljen je oko 50 m od legijskog logora. Prva istraživanja vršena su krajem 19. veka, a nakon geofizičkih snimanja, 2007. godine započeta su sistematska arheološka iskopavanja ovog objekta.

Prilikom izgradnje amfiteatra delom je iskorišćena konfiguracija terena, što je i uticalo na orijentaciju samog objekta. Naime, južni deo građevine oslanja se na prirodni nasip, dok su zapadni, istočni i severni podignuti na veštačkim nasipima.
Prvobitni amfiteatar, izgrađen početkom 2. veka, bio je od drveta. Tokom 2. veka gradi se novi od kamena i drveta. Ovaj objekat, dimenzija 84 x 74 m, predstavlja tipičan primer provincijalnog amfiteatra, koji se podiže uz vojna utvrđenja u pograničnim provincijama evropskog dela Carstva. Amfiteatar je obnovljen krajem 2. veka kada su podignuti i gradski bedemi, a njihovom izgradnjom objekat je uklopljen u prostor samog grada. Manje prepravke u južnom delu građevine vršene su tokom 3. veka.

U središnjem delu amfiteatra, gde su se održavale igre, nalazi se arena ovalnog oblika, približnih dimenzija 55 x 45 m. Ona predstavlja centralni prostor ravne površine pokriven peskom (harena), po kome je i dobila ime. Oko arene se prostire visoki zid, koji je bio fresko oslikan. Ovaj zid odvajao je prostor predviđen za održavanje spektakla od tribina (cavea), koje su bile od drveta. Na osnovu veličine gledališta kapacitet viminacijumskog amfiteatra bio je oko 7000 ljudi. Glavni ulazi, koji se nalaze na dužoj osi građevine, odnosno na istočnoj i zapadnoj strani amfiteatra, bili su flankirani prostorijama manjih dimenzija, namenjenim za čuvanje životinja (carceres). Na kraćoj osi objekta, istražene su supstrukcije svečanih loža (tribunalia), gde su bili smešteni najistaknutiji članovi društva. U okviru objekta su konstatovani i delovi drenažnog sistema, koji je predstavljao veoma važan deo svakog amfiteatra i čija je uloga bila da odvodi vodu van same građevine.

Krajem 3. ili početkom 4. veka viminacijumski amfiteatar je izgubio svoju funkciju. Tada se uništavaju zidovi, odnosi se građevinski materijal, a čitav prostor se polako zatrpava. Tokom 4. veka iznad amfiteatra, pre svega u središnjem i jugozapadnom delu, formirana je kasnoantička nekropola.
Odgovore na mnoga pitanja vezana za održavanje gladijatorskih borbi u Viminacijumu, uz ostatke arhitekture, pruža i velika količina pronađenog arheološkog materijala. Na osnovu rezultata arheoloških istraživanja urađena je rekonstrukcija dela amfiteatra. Izgradnjom drvenih tribina i oživljavanjem ovog prostora otvorena je mogućnost da amfitetar posle više vekova postane prostor u kome će se ponovo odvijati spektakli različitih sadržaja, ali svakako različitog karaktera od onih održavanih tokom rimskog perioda.